دباغی چرم

دباغی عبارت است از آماده سازی و پرداخت پوست خام حیوانات مختلف از جمله گاو، گوسفند، شتر، بز، آهو، شتر مرغ، مار و مارمولک، کوسه، کروکودیل ها و سوسمارها برای تبدیل آنها به چرم.

چرا دباغی برای چرم طبیعی ضروری است؟

رطوبت موجود در پوست تازه سبب رشد میکروارگانیسم ها در پوست شده و محیط مناسبی را برای فعالیت این موجودات میکروسکپی فراهم کرده که نتیجه فعالیت باکتری ها فاسد شدن پوست میباشد و پس از مدتی پوست گندیده میشود و بوی نامطبوع آن پوست را غیر قابل استفاده میکند. خشک کردن پوست سبب میشود که بافت پوست ترد و شکننده شود در حالی که می توان با دباغی پوست و افزودن ترکیبات گیاهی و شیمیایی پوست را تثبیت کرده و  از فساد آن جلوگیری کرد و ماده ای با ارزش به عمل آورد.

روش های مختلف دباغی چرم

برای اینکه پوست فاسد شدنی را به چرمی زیبا و با دوام تبدیل کنند مراحل زیر را بر روی آن انجام می‌دهند.

 1. خشک کردن و نمک زدن پوست

ابتدا رطوبت را از پوست با قرار دادن در آفتاب یا توسط خشک کننده های صنعتی می گیرند. سپس با استفاده از نمک خشک یا محلول نمک عمل نمک زدن به پوست را انجام میدهند.

 2. حذف اضافات

قسمت های اضافی موجود بر روی پوست مانند گوشت های اضافی، گوش، دم و سم از پوست جدا میشود.

3. خیساندن

پوست خام خشک را با توجه به کلفتی یا نازکی آن سه تا شش روز در حوض آب می‌خیسانند تا پوست به شکل طبیعی خود درآید. جهت از بین بردن مواد زاید و حل شدنی روی آن پوست را خیس می کنند.

4. آهک زنی چرم

جهت از بین بردن پشم، مو و پروتئین‌های غیر الیافی از سطح پوست به آن آهک می زنند. در این مرحله پوست ها را در خمره های لعابی که در زمین کار گذاشته شده اند ریخته و بر روی آنها آهک زنده می پاشند. سپس بر روی آنها آب ریخته و پوست خام خشک را برای نرم شدن چهار تا شش روز در آهک قرار می دهند. همچنین جهت تسریع در جدا شدن پشم و مو از روی پوست به آن مقداری سولفید سدیم اضافه میکنند (هیدرولیز سولفید سدیم با آب سبب تولید سولفید هیدورژن سدیم میشود)

5. حذف آهک از پوست

در صورتی که آهک کاملا از پوست جدا نشود سطح پوست شکنند شده و پوست ترک میخورد. با استفاده از ترکیبات شیمیایی مانند نمک‌های آمونیوم، بی سولفیت سدیم، اسیدسولفوریک، آهک از پوست حذف میشود.

6. لطیف کردن چرم

جهت انعطاف پذیری ، لطافت و تمیزی بیشتر، پوست را در حمام های قلیایی قرار می دهند. حمام های قلیایی حاوی نمک های قلیایی هستند.

7. حذف چربی‌های اضافی

گرفتن چربی از پوست های دارای چربی مانند پوست گوسفند توسط هیدروکسید سدیم صورت می گیرد. هیدروکسید سدیم با چربی موجود در پوست تولید صابون می کند. با شستن این صابون با آب، چربی از پوست جدا می شود.

8. صاف و یکدست نمودن پوست (چرم)

در این مرحله پوست را در محلول نمک های اسیدی قرار می دهند تا الیاف پوست صاف و یکدست شود.

9. چرم آماده شده

در آخرین مرحله پوست را که بصورت چرم در آمده آبکشی کرده و آنرا در اندازه های دلخواه برش می زنند. می توان ضخامت های مختلفی از چرم را با عبور دادن چرم از میان ماشین های غلطکی بدست آورد.

10. رنگ آمیزی چرم

تانن های گیاهی، رنگ قهوه ای به پوست می دهند در حالی که تانن های روغنی به پوست رنگ زرد می دهند. تانن زاج و تانن های سنتزی چرم را به رنگ روشن و و تانن های کرومی چرم را به رنگ ابی-طوسی در می آورند.

با استفاده از مواد رنگی آلی یا معدنی می توان چرم را رنگ آمیزی کرد.

الف) مواد رنگی معدنی

در این روش از مواد معدنی غیر محلول در آب هم چون اکسید روی، کرومات سرب و… که قدرت پوششی زیادی دارند استفاده می‌شود.

ب) مواد رنگی آلی (شیمیایی)

در این روش از مواد رنگی شیمیایی محلول در آب هم چون رنگ‌های آنیلی، آنیونی و مواد رنگی نیتروژن دار و … استفاده می‌گردد. رنگ های آنیلی مایعاتی شفاف هستند که بدون تشکیل دادن پوشش رنگی بر روی سطح چرم جذب پوست می شوند. چرم های آنیلین(چرم هایی که سطوح متخلخل دارند)، جیر و نابوک به این روش رنگ می شوند.

11- روغن کاری چرم

جهت ایجاد خواصی مانند افزایش طول عمر چرم، مقاومت در برابر نفوذ آب و نفوذ گرما، ایجاد قدرت کششی و جلوگیری از سفت شدن چرم، به چرم روغن میزنند. روغن های استفاده شده در سه گروه زیر قرار میگیرند.

1- روغن‌ها و چربیهای حیوانی

پیه گاوی به چرم خوب روغن میدهد بدون آنکه آنرا زیاد نرم و کشدار کند.

پیه گوسفندی

شبیه پیه گاوی است، اما سخت‌تر و سفیدتر است.

اسید استئاریک

جامدی سخت ، سفید رنگ و یک نوع اسید چرب است و دلیل اصلی شوره زدن چرم می‌باشد. این ماده در پیه گاو موجود است.

روغن سُم (neats foot oil)

از جوشاندن سُم حیوانهای مختلف (بیشتر سُم گاو ، گوسفند و اسب) در آب بدست می‌آید. بعد از جمع‌آوری روغن از سطح آب ، به صورت مایعی غلیظ و زرد کم‌رنگ بدست می‌آید که در مجاورت هوا اکسید و کبود نمی‌شود. مصرف اصلی این روغن مرغوب ، در ساختن چرم‌های رُخ‌داری است که با نمکهای کروم دباغی شده باشند. این روغن دارای قدرت نفوذ بسیار خوبی است و در عین حال که چرم را انعطاف‌پذیر می‌کند، از نرم شدن بیش از حد آن نیز جلوگیری می‌کند. در غیر این صورت ، رُخ چرم ، دو پوسته و زرد می‌شود و خط و چروک برمی‌دارد. روغن سُم از نوع روغن‌های سیر شده است و می‌توان آن را سولفات‌دار کرد تا در آب حل شود.

روغن ماهی

روغن جگر ماهی که از جوشاندن جگر تازه ماهی در آب و جمع کردن روغن‌های جدا شده بدست می‌آید. از مخلوط روغن ماهی سولفات‌دار شده و روغن‌های معدنی برای روغن‌دهی چرم‌های زیره که با مواد گیاهی تهیه شده باشند و چرمهای آستری و رویه استفاده می‌شود.

روغن نهنگ

از چربی نهنگ بدست می‌آید. نوع مرغوب آن را اشباع کرده، از آن مارگارین تهیه می‌کنند. روغن سر نهنگ بیشتر خواص یک واکس را دارد و رنگ آن ، زرد مایل به قهوه‌ای است و بوی بد روغن ماهی را ندارد. نفوذپذیری آن بسیار زیاد است و مصرف آن در ساختن چرم‌های نرم دستکش و لباس است.

2- روغن‌های گیاهی

روغن نارگیل

این روغن گیاهی از پوست نارگیل بدست می‌آید. در برابر نور تغییر رنگ نمی دهد بنابراین مصرف آن برای چرم‌های سفید برتری دارد.

روغن گرچک (Cator oil)

این روغن از دانه‌های گیاه گرچک بدست می‌آید. مخلوط آن ، با روغن پیه گاو را روغن چرم می‌نامند و از آن برای ضد آب کردن چرم‌های پوتین استفاده می‌شود و همچنین به عنوان نرم کننده در پرداخت چرم بکار می‌رود.

روغن بذر کتان (Linseed oil)

روغنی با خاصیت خشک شوندگی کامل است. در روغن‌دهی و خوراک دادن چرم استفاده نمی‌شود.

3-موم ها

موم‌ها (Waxs) در طبیعت فراوانند و در ترشحات بزاقی بعضی از حشره‌ها مثل زنبور عسل یافت می‌شوند. در حیوانها و گیاهان ، موم ها به صورت یک لایه محافظ وجود دارند. مانند روغن نهنگ که به آن ، موم کافوری نیز می‌گویند.

موم کارنوبا

زرد رنگ و شکننده است و از نخل برزیلی بدست می‌آید. عامل صیقل دهنده و گران قیمتی برای چرم است و دوام آن را زیاد می‌کند. اثر انگشت و تاخوردگی روی آن باقی نمی‌ماند و رنگ آن در اثر گرد و غبار تیره نمی‌گردد و چرم را نرم می‌کند.

موم زنبور عسل

این موم با ذوب کردن لانه زنبور عسل بدست می‌آید . این موم ، گرد و غبار را به خود می‌گیرد و خاصیت چسبندگی زیادی هم دارد.

موم پارافین

موم سفیدی است که از آن شمع‌های ارزان قیمت می‌سازند. مخلوط آن با رزین ، ماده اصلی برای ضد آب کردن چرم‌های دباغی شده با نمکهای کروم است. در مرحله پرداخت چرم ، آن را با یک عامل حل کننده و آب مخلوط می‌کنند تا با رنگدانه تولید واکس غیر چسبناک کند.

منبع: daneshnameh.roshd.ir